Op kosten van de belastingbetaler. Alles wat je nog niet wist over bilaterale investeringsverdragen (en wel wil weten). 13 januari 2018.
217 KB – 16 Pages
PAGE – 2 ============
2 COLOFON Op kosten van de belastingbetaler. Alles wat je nog niet wist over bilaterale investeringsverdragen (en wel wil weten) 13 januari 2018REDACTIE Barbara van Male VORMGEVING Karen Paalman, www.getlos.nl OMSLAG ILLUSTRATIE Marto, @MartoArt UITGEGEVEN DOOR TNI, Both Ends, Somo en Milieudefensie
PAGE – 3 ============
3VIP-behandeling voor multinationals en de burger betaalt de rekening Geheime afspraken met de Belastingdienst. Dividendbelasting die wordt afgeschaft. Handelsverdragen die vrij verkeer van kapitaal garanderen, zo – dat winsten makkelijk kunnen worden weggesluisd. Voor de multinationals van deze wereld wordt de rode loper uitgerold. Onder het motto ‚het is goed voor de economie™ leven we in een verzorgingsstaat voor multinationals. Maar intussen worden hun privileges wel betaald uit belastinggeld. Waar-door er minder geld overblijft voor bijvoorbeeld klimaat, milieu, gezond – heidszorg en onderwijs. En als klap op de vuurpijl beschikken multinationals over de mogelijkheid om staten rechtstreeks Œ dus buiten de nationale rechter om – aan te klagen voor miljoenen en soms zelfs miljarden. Via BITs, ISDS, ICS en MIC. Deze brochure legt uit wat die schimmige afkortingen voor de gewone burger betekenen– Afkortingen die veel geld opleveren Een Bilateral Investment Treaty (BIT) is een investeringsverdrag tussen twee landen, waarin de bescherming van buitenlandse investeerders wordt geregeld (zie kader). In het Nederlands heet dit ook wel InvesteringsBeschermings-Overeenkomst of IBO.In een BIT worden alleen de rechten van de buitenlandse investeerder opgesomd Œ er staat niets bindend in over plichten en verant-woordelijkheden van de investeerder, en een enkele verwijzing naar codes voor maatschappelijk verantwoord ondernemen verplicht ook tot niets. Overigens -sten tussen meerdere landen. Denk aan NAFTA (de vrijhandelszone tussen de VS, Canada en Mexico). Of aan CETA en het voorgestelde TTIP, allebei vrijhan-delsakkoorden met landen in Noord-Amerika en de Europese Unie. In 2017 heeft Nederland een netwerk van 90 BITs. Daarnaast zijn een aantal nieuwe investeringsverdragen getekend met Brazilië, Chili, Eritrea, Oman en de
PAGE – 4 ============
4 Met een BIT krijgt een buitenlandse investeerder ook het voordeel van de Investor State Dispute Settlement, ISDS. In goed Nederlands: geschillenbeslech-ting tussen een investeerder en een overheid. Met ISDS in de hand kan een investeerder de overheid voor een arbitragetribunaal dagen als de investeer-der vindt dat deze overheid de voorwaarden schendt waarop hij volgens een investeringsbeschermingsverdrag aanspraak kan maken. Zo™n tribunaal werkt achter gesloten deuren, bestaat uit private arbiters, gaat buiten het gewone rechtssysteem om, en hoger beroep is niet mogelijk. Het tribunaal bekijkt of de investeerder inderdaad schade lijdt, en zo ja, dan kent het compensatie toe voor de geleden schade. Daarbij wordt vaak ook misgelopen winst meegerekend, waardoor de schadevergoedingen erg hoog kunnen oplopen. De uitspraak van een arbitragetribunaal is bindend en internationaal afdwingbaar. Investerings-bescherming is bijna overal. In vrijwel elk handelsverdrag dat twee of meer landen met elkaar afsluiten, staat zo™n clausule. De aandacht voor CETA en TTIP bracht een storm van kritiek op deze vorm van arbitrage met zich mee (ook: zie 2. Wat is er mis mee?). Inmiddels heeft de EU het systeem enigszins herzien: ISDS heet nu ICS, Investment Court System. Dat is vooral oude wijn in nieuwe zakken. Want ook al vindt de afhandeling van zaken niet meer achter gesloten deuren plaats en is hoger beroep mogelijk, de grond-slagen waarop buitenlandse investeerders zaken kunnen aanspannen zijn niet veranderd Œ elke overheidsmaatregel die een buitenlands bedrijf als oneerlijk beschouwt, kan aanleiding zijn voor een schadeclaim. Dergelijke bezwaren worden in het ICS niet aangepakt.Toch wil de EU het ICS-model graag uitbreiden tot een Multilateral Investment Court (MIC), om geschillen tussen investeerders en staat te beslechten. Zo™n mondiaal systeem van arbitrage is makkelijker voor multinationals, maar is geen antwoord op de maatschappelijke kritiek op ISDS.
PAGE – 5 ============
5HET EERSTE IN ZIJN SOORT Internationale handel wordt geregeld via handelsverdragen, tussen twee, drie of meer landen. Eind jaren ™50, ten tijde van de dekolo-nisatie, werden de eerste bilaterale investeringsverdragen (Bilateral , BIT) afgesloten. Veel voormalige koloniën wilden hun onafhankelijkheid onderstrepen door belangrijke industrieën te nationaliseren. Met een BIT kregen en krijgen buitenlandse inves-teerders bescherming van hun rechtspositie, bindend en op inter-nationaal niveau, bovenop het nationaal recht van de staat waarin ze investeringen plegen.In 1968 sloot Nederland een investeringsverdrag met Indone-sië Œ het eerste in zijn soort, want nieuw was de mogelijkheid tot internationale arbitrage in het verdrag. Met zo™n clausule in de hand kunnen investeerders de staat aanklagen buiten de nationa-le rechter om, en schadeclaims indienen als ze vinden dat nieuw overheidsbeleid voor hen nadelig dreigt uit te pakken. Tot die tijd stond er wel iets over de rechten van investeerders in dergelijke verdragen, maar moesten de investeerders diplomaten bewegen om met elkaar in gesprek te gaan als er een geschil was. De nieuwe vorm van arbitrage haalde die diplomatieke horde weg: buitenland -se investeerders konden en kunnen de overheid van hun gastland rechtstreeks aanklagen.VAN 72 NAAR 2954 Traditioneel werden BITs vooral afgesloten tussen ontwikkelde, kapitaal-exporterende landen en kapitaal-importerende ontwik-kelingslanden. De eerste BIT, tussen Duitsland en Pakistan, werd afgesloten in 1959. Eind jaren ™60 waren er 72 BITs afgesloten, tussen 48 landen. Inmiddels zijn er volgens de UN Conference on Trade and Development (UNCTAD) wereldwijd 2954 bilaterale in-vesteringsovereenkomsten afgesloten, waarvan er 2364 van kracht zijn. Daarnaast zijn er nog 373 andere verdragen met bepalingen die investeringen beschermen, waarvan er 307 van kracht zijn.
PAGE – 6 ============
6 Wat is er mis met BITs? Bedrijven bescherming bieden zodat hun investeringen niet verloren gaan – daar lijkt niet veel mis mee. De werkelijkheid is wranger. Want wat bedoeld is als waarborg, is een miljardenindustrie geworden: bedrijven kunnen de verdragen creatief gebruiken om vele miljoenen aan schadevergoeding te eisen die uiteindelijk betaald worden van overheidsgeld. BITs zetten de deur wagenwijd open voor claims, en investeerders gebruiken ISDS als politiek pressiemiddel. En omdat binnen ISDS alleen bedrijven overheden kunnen aanklagen Œ en niet andersom Œ kan een bedrijf wel winnen maar nooit verliezen.Bedrijven bedrijven politiek, met spierballen Een overheid kan een ISDS-claim aan z™n broek krijgen wanneer multinatio-nals denken dat overheidsbeslissingen en nieuwe wetgeving hun investerin-gen kunnen bedreigen waardoor ze minder winst zouden kunnen maken. Ook als dat gaat om regelgeving die burgers beschermt, zoals vakbondsrechten en voedselveiligheidsnormen, of om maatregelen om het klimaat en het milieu te beschermen. En de claims zijn niet mager. Zo liepen de geëiste bedragen in de claims die bedrijven in 2016 aanspanden op van 8,5 miljoen tot 14 miljard euro. Investeerders hebben met ISDS zo een krachtig politiek middel in handen om sociaal en milieubeleid tegen te houden of af te zwakken. Landen zijn vaak niet opgewassen tegen de juridische spierballentaal van multinationals Œ alleen al door met een ISDS-claim te dreigen kunnen buitenlandse investeerders zorgen dat een overheid beleid aanpast of in de ijskast zet. Bovendien is de ISDS-clau-sule eenzijdig: alleen bedrijven kunnen overheden via internationale arbitrage aanklagen, niet andersom. Makkelijk zaken doen -matiek werd opgelost, hebben BITs en ISDS die politieke laag eraf gehaald. Staten hebben bewust uitgedragen dat het doel van BITs was om eventuele geschillen te ‚depolitiseren™. Daarmee is de drempel om een staat aan te klagen voor buitenlandse investeerders veel lager geworden. Ze spannen dan ook steeds vaker zaken aan.
PAGE – 8 ============
8 bij wint. Bij de ingetrokken zaken geldt ook vaak dat een investeerder besluit die claim in te trekken als hij bepaalde concessies heeft binnengehaald. Volgens de statistieken van UNCTAD is tot nu toe 59 procent van alle claims die ontvankelijk zijn verklaard beslist in het voordeel van de investeerder. In 41 procent van de gevallen werd de staat in het gelijk gesteld.Burgers betalen de rekening Een overheid die een claim van een bedrijf via ISDS-arbitrage moet betalen, doet dat uit overheidsbudget. Het bedrag dat een bedrijf gemiddeld als schadevergoeding krijgt, bedraagt 462 miljoen euro. De hoogte van de claims die bedrijven in 2016 hebben aangespannen, varieerde van 8,5 miljoen tot 14 FIGUUR 2 Resultaat van ISDS-zaken en resultaat na ontvankelijkheid 1987 Πjuli 2017 59%41%Ten gunste van de investeerder Ten gunste van de staatFIGUUR 1 Aantal bekende ISDS-zaken tussen 1987 Πen juli 2017 1987 1993 1995 1997 1999 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 20179080706050403020100Totaal aantal bekende ISDS zaken 817
PAGE – 9 ============
9miljard euro. Alle openbare claims opgeteld levert dit een totaalbedrag van 91 miljard euro aan claims op. Maar ook als de staat niet verliest, zijn de kosten van het proces voor de belastingbetaler Πen zonder boete kunnen die ook al in de (vele) miljoenen lopen. De gemiddelde proceskosten in een ISDS-claim worden geschat op 5 miljoen euro of meer.Selectief winkelen met Nederlandse brievenbussen Investeerders gaan ook graag treaty shoppen. Dat wil zeggen: ze brengen hun investeringen formeel onder in een bepaald land om zo aanspraak te maken op de voordelen van een (gunstiger) belasting- of investeringsverdrag. Per jaar stroomt er 4000 miljard euro aan buitenlandse investeringen door Nederland, waarvan 85 procent voor rekening komt van brievenbusbedrijven. Nederland en Nederlandse BITs zijn populair voor de selectief winkelende multinational Πimmers, in ons paradijselijk belastingklimaat is een brieven-busmaatschappij, met alle voordelen van dien, zo gevestigd. Na de verdragen van de VS maken investeerders in meer dan 10 procent van de wereldwijd aan-gespannen investeringsclaims gebruik van een Nederlandse BIT Πin totaal 96 zaken. In meer dan driekwart van de ISDS-claims die vanuit Nederland worden aangespannen, gaat het niet om Nederlandse bedrijven, maar om lege brieven-bussen die gebruik maken van Nederlandse verdragen. VSNLVKDECA15296695745Aantal aangespannen zaken Na de VS worden vanuit NEDERLAND de meeste ISDS zaken aangespannenFIGUUR 3 Uit welk land komen investeerders die BIT-claims aanspannen Π1987-juli 2017 (UNCTAD data)
PAGE – 10 ============
10 FOSSIEL Bedrijven in fossiele brandstoffen vestigen zich veelvuldig (op papier) in ons land om gebruik te maken van Nederlandse BITs. Van de 96 bekende ISDS-zaken waarin Nederland figureert als het ‚thuisland™ van de investeerder, komen 39 zaken voort uit de energiesector (olie, gas, mijnbouw en elektriciteit). Van de tien meest vervuilende private bedrijven, hebben er zeven via Nederland gebruik gemaakt van ISDS, waaronder de volledige top vijf: Che-vron, ExxonMobil, British Petroleum, Shell, ConocoPhilips, Total en Anglo American.Inmiddels wordt een ambitieus klimaatbeleid steeds urgenter, en fossiele brandstoffen zijn wat ze uitdrukken, fossiel. Echter, BITs beperken overheden in hun beleid om fossiele investeringen terug te dringen. En bedrijven in fossiele brandstoffen zetten steeds va-ker ISDS in om hun toekomstige fictieve winst zeker te stellen. ISDS houdt zo de wereldwijde transitie naar schone energie tegen.ZIJN BRIEVENBUSSEN buitenlandsNEDERLANDS OVERIG ONBEKEND 77%7% 13% 3% WELKE BEDRIJVEN maken gebruik van NEDERLANDSE verdragen? FIGUUR 4 aandeel brievenbussen in het totaal aantal claims op NL BITs
PAGE – 11 ============
11De eredivisie Met een gemiddeld toegekende schadevergoeding van 545 miljoen dollar per rechtszaak en gemiddelde juridische en arbitragekosten van 8 miljoen dollar, is investeringsarbitrage een zeer lucratieve business geworden. Investerings-juristen spreken van een ‚gouden tijdperk™ voor ISDS-arbitrage. En Nederland zet zich graag op de kaart als aantrekkelijke juridische arena voor buitenlandse investeerders. Den Haag kent al het Permanente Hof van Arbitrage waar ook ISDS-zaken worden afgehandeld. Sinds 2013 kent Nederland de Dutch Arbitration Association (DAA). In 2018 gaat het Netherlands Commercial Court (NCC) van start. Alles bij elkaar een duidelijk signaal aan het transnationale bedrijfsleven dat Nederland zich voorbereidt voor de eredivisie van internationale arbitrage. 1996 2001 2006 2011 2016121086420FIGUUR 5 Aantal zaken aangespannen op basis van Nederlandse BITs, 1996 Œ 2016
217 KB – 16 Pages